DE OPMARS VAN EXTREEMRECHTS IN VLAANDEREN: CRIMINOLOOG PAUL PONSAERS

 

Amper werd de ene steungroep voor Jürgen Conings verbannen, of op sociale media doken ettelijke andere ‘Je suis Jürgen’-pagina’s op. Nieuwe extreemrechtse groepjes schieten als paddenstoelen uit de grond en het gerecht heeft er amper vat op. Criminoloog en socioloog Paul Ponsaers brengt al bijna een halve eeuw de extreemrechtse scene in kaart en ziet een dreigend gevaar: “We moeten nu de meelopers scheiden van de echte haatzaaiers, de potentiële terroristen”.

 

‘WE MOETEN ERNSTIG REKENING HOUDEN MET EEN NIEUWE EXTREEMRECHTSE AANSLAG IN ONS LAND’

Eyfer Erkul

 

Paul Ponsaers heeft de voorbije jaren onderzoek gedaan naar de radicalisering van jihadi’s en naar aanslagen van extreemlinkse groeperingen. Maar extreemrechts heeft veruit het meest zijn aandacht: hij schreef onder meer ‘Loden jaren’, over de Bende van Nijvel, en ‘Haatzaaiers’, over de radicalisering bij extreemrechts. Hij volgt groepen als Schild & Vrienden en ziet hoe ze in de samenleving en de media infiltreren, en het debat vergiftigen met fake news. Ook het leger slaagt er niet in extreemrechts uit zijn rangen te weren.

 

HUMO Was u verrast toen bleek dat een militair met extreemrechtse sympathieën er met zware wapens vandoor is gegaan?

Paul Ponsaers «Niet echt. Ons collectief geheugen is kort, maar de voorbije decennia zijn extreemrechtse elementen een aantal keren geïnfiltreerd in het leger. De groepering Westland New Post (WNP), die bestond uit militairen, is daar het beste voorbeeld van. Die neonazi’s konden begin jaren 80 bij het leger en overheidsinstellingen binnendringen. Ze hielden professionele trainingen, hadden zware wapens en werden later ook aan de Bende van Nijvel gekoppeld. Ze wilden geen grote aanslag plegen, maar wel de Belgische staat destabiliseren. Ze slaagden erin geheime NAVO-documenten te stelen uit het hoofdkwartier van Defensie in Evere en die dan in een obscuur tijdschrift te publiceren. Daarmee wilden ze laten zien hoe makkelijk het was en dus hoe kwetsbaar België was. Als zij dat konden, konden communisten dat ook, en dus moesten er strengere veiligheidsmaatregelen genomen worden en nieuwe mensen op strategische posten komen. Met die diefstal wilden ze de invloed en de macht van extreemrechtse elementen binnen het leger vergroten. Ik zie daar een parallel met de wapendiefstal door Jürgen Conings.»

 

HUMO Stal hij raketlanceerders om de extreemrechtse invloed binnen het leger te vergroten?

Ponsaers «Zijn werkwijze is in ieder geval typisch voor extreemrechts. Ze willen het staatsapparaat van binnenuit ondermijnen. Zijn actie wordt gezien als een teken dat de veiligheidsprocedures bij het leger niet deugen en dat daar dringend iets aan gedaan moet worden: andere mensen moeten die strategische posten krijgen. Twijfel zaaien en voor onrust zorgen, dat willen ze doen. Door de massale zoekactie is de sympathie voor extreemrechts in het leger ook gegroeid: behalve die wapens stelen heeft ‘onze Jürgen’ toch niets gedaan? Men vreest dat hij een aanslag wil plegen, maar dat betwijfel ik. Dan had hij dat al lang gedaan en was hij niet gaan lopen.»

 

HUMO Hij zou een aanslag op onder anderen viroloog Marc Van Ranst gepland hebben. U ziet hem niet als iemand die in zijn eentje radicaliseert en tot daden overgaat?

Ponsaers «Ik denk dat hij een meeloper is, iemand die de weg is kwijtgeraakt en is geradicaliseerd onder invloed van anderen. Ik denk dan meteen aan Tomas Boutens, de ex-militair die de solidariteitsacties voor Jürgen Conings op gang heeft getrokken. Boutens zei in zijn boodschap op Facebook nadrukkelijk dat Conings niet alleen stond, waar hij zich ook bevond. Alsof hij hem eraan wilde herinneren dat hij op een netwerk kon terugvallen.

»Ook Tomas Boutens is een frappant voorbeeld van hoe extreemrechts in het leger is geïnfiltreerd. Hij was de man achter Bloed, Bodem, Eer en Trouw (BBET), een organisatie van neonazi’s die voor het grootste deel uit beroepsmilitairen bestond. Die werd in 2006 beschuldigd van terrorisme nadat er plannen waren opgedoken om het land te destabiliseren door politici als het toenmalige Vlaams Blok-kopstuk Filip Dewinter en activist Dyab Abou Jahjah te vermoorden. In 2014 werd Boutens veroordeeld tot vijf jaar cel en voor vijf jaar uit zijn burgerrechten ontzet.»

 

HUMO Wat is de relatie tussen Tomas Boutens en Jürgen Conings?

Ponsaers «Ze hebben bijna twintig jaar geleden samen in Afghanistan gediend, en ze waren broeders in de strijd tegen het islamterrorisme. Tomas Boutens werpt zich op als de beschermer van Jürgen Conings. Hij is een manipulator die een enorme invloed kan uitoefenen op iemand als Conings. Hij zal niet zelf schieten, dat laat hij aan anderen over. Hij is de stoker, degene die anderen bommen tot ontploffing laat brengen.»

 

HUMO Dat doet denken aan de manier waarop moslimjongeren radicaliseren.

Ponsaers «Het is hetzelfde mechanisme. Het is een grote misvatting dat radicalisering zich in de hoofden van mensen afspeelt. Netwerken en groepen krijgen vat op individuen en praten op hen in om voor hen te vechten. Dat wordt dan overgoten met een religieus of ideologisch sausje.»

 

NIEUWE AANSLAG

 

HUMO Inlichtingen- en veiligheidsdiensten hebben zich de voorbije jaren vooral op het jihadisme geconcentreerd. Hebben ze extreemrechts onderschat?

Ponsaers «Dat denk ik wel. Het moslimextremisme vormde een reëel gevaar, dat hebben de aanslagen van 2016 aangetoond. Maar intussen kon extreemrechts bijna ongemerkt groeien. Pas met de affaire-Boutens hebben ze zich gerealiseerd hoe ernstig het probleem was geworden en hoe moeilijk het zou zijn om er komaf mee te maken.»

 

HUMO Waarom heeft het zo lang geduurd?

Ponsaers «Dat heeft opnieuw met Westland New Post te maken. In de jaren 80 waren de communisten de vijand nummer één, en extreemrechts had prima informatie over hen. De leden van WNP stelden fiches samen van mensen die als subversief werden beschouwd. En de inlichtingendiensten waren vergeven van extreemrechtse elementen. Na de val van de Berlijnse Muur waren de communisten niet meer de grote vijand, en tegen het einde van de jaren 90 begon extreemrechts sterk op te komen. En plots ontstond er een bijzondere situatie: de beste informanten zaten in extreemrechtse hoek en werden zelf het voorwerp van onderzoek.

Na Westland New Post, Tomas Boutens en Jürgen Conings zouden we toch moeten beseffen dat we veel krachtdadiger moeten optreden tegen extremistische militairen. Dat gedachtegoed moet in de kiem gesmoord worden, en geradicaliseerden moet je hard aanpakken.»

 

HUMO Niet alleen het Belgische leger heeft problemen met extreemrechts. Recent zijn er in Duitsland en Frankrijk drastische maatregelen genomen tegen militairen. Hebben ze het daar beter aangepakt?

Ponsaers «In Frankrijk hebben hoge militairen een open brief geschreven waarin ze waarschuwden voor een burgeroorlog als de politieke islam niet wordt tegengehouden. Het Franse leger heeft in een reactie bijna meteen een heel aantal militairen ontslagen.

»In Duitsland is het probleem nog groter. De voorbije jaren is extreemrechts daar geïnfiltreerd in het leger, de politie en de inlichtingendiensten. De neonazistische groepering Nationalsozialistischer Untergrund (NSU) heeft tussen 1999 en 2009 tien moorden en een reeks bomaanslagen en overvallen gepleegd. De politie zette de moorden op Turkse Duitsers telkens weg als afrekeningen binnen de maffia. Toen de ware toedracht duidelijk werd, zijn er zowel bij de inlichtingendiensten als bij de politie een heel aantal mensen ontslagen, ook aan de top. Met die ingrijpende maatregelen wilde Duitsland duidelijk maken dat het extreemrechtse sympathiëen niet duldde. Recenter kwam aan het licht dat extreemrechtse elementen waren geïnfiltreerd in het Kommando Spezialkräfte (KSK), de elite-eenheid van het Duitse leger. Ook daar zijn ontslagen gevallen en die eenheid zal volledig hervormd worden.»

 

HUMO Heeft de Belgische overheid nu afdoende opgetreden tegen extreemrechtse elementen in het leger?

Ponsaers «Ik heb daar vragen bij. Tomas Boutens is destijds veroordeeld, maar is nu opnieuw mensen aan het ronselen. Hij staat op de OCAD-lijst van gescreende extremisten, maar wat wil dat zeggen? Zijn zijn contacten met actieve militairen in kaart gebracht? Heeft het gerecht met de ontmanteling van Bloed, Bodem, Eer en Trouw alle leden van het netwerk kunnen opsporen? Een aantal van hen hebben na het proces hun wapens teruggekregen. Het staat in ieder geval vast dat Boutens sinds 2019 weer bijzonder actief is.»

 

HUMO Waar houdt hij zich mee bezig?

Ponsaers «Hij heeft in 2019 mee de mars tegen het migratiepact van Marrakech georganiseerd, en hij was vorig jaar ook aanwezig op de betoging van extreemrechts in Puurs, nadat daar een jongen van 15 was aangevallen door allochtone jongeren. Hij heeft net een boek uit, geeft lezingen en verkoopt extreemrechtse merchandising op het internet. Op sociale media werpt hij zich op als slachtoffer van linkse media. Niet zo lang geleden organiseerde hij een benefietavond ten voordele van zichzelf. En nu ziet hij zijn schare fans met het uur groeien».

Je hebt ook nog Emmanuel M., die eind vorig jaar is gearresteerd wegens zijn betrokkenheid bij de brandstichting in het asielcentrum in Bilzen. Hij is lid van het extreemrechtse Vlaams Legioen en werd kort na zijn arrestatie vrijgelaten onder voorwaarden. Welke voorwaarden zijn dat dan? Ik lees in de krant dat hij in Hongarije zou zitten. Het geheim van het onderzoek moet gerespecteerd worden, maar het parket zou ook beter mogen communiceren. Nu geeft het het signaal dat die brandstichting niet zo erg was. Nee, je moet duidelijk maken: tot hier en niet verder. Dat is nodig, want het rechtsextremisme is een reëel gevaar. We hebben in eigen land Hans Van Themsche gehad, in Noorwegen vermoordde Anders Breivik 77 mensen, en in het Nieuw-Zeelandse Christchurch heeft een extreemrechtse terrorist aanslagen gepleegd op twee moskeeën en 51 mensen gedood. We moeten ernstig rekening houden met een nieuwe extreemrechtse aanslag in ons land.»

 

HUMO Vorige week werd de extreemrechtse groep Voorpost veroordeeld voor aanzetten tot haat en geweld. Het gerecht treedt toch op?

Ponsaers «Ja, maar we screenen potentieel gewelddadige figuren niet efficiënt genoeg, individuen die de ingesteldheid en de mogelijkheid hebben om tot geweld over te gaan, of die anderen daartoe kunnen overtuigen. Dat doen we onvoldoende: nu blijkt dat Jürgen Conings contact had met Tomas Boutens. Organisaties als Unia, het interfederale Gelijkekansencentrum, doen wel veel om te voorkomen dat groepen als Voorpost de geesten vergiftigen.»

 

HUMO De leden van Voorpost werden veroordeeld omdat ze affiches droegen waarop ‘Stop islamisering’ stond. Extreemrechtse lieden, maar ook anderen, vonden dat het vonnis een inbreuk was op het recht op vrije meningsuiting. Wat vindt u?

Ponsaers «Het gaat duidelijk om haatspraak. De rechter oordeelde dat de tekst op de spandoeken geen kritische mening was, maar aanzette tot haat en discriminatie van moslims. De spandoeken creëerden een angstbeeld op basis van uiterlijke kenmerken van een religie. Dat vonnis lijkt me volkomen in lijn te zijn met de antidiscriminatiewet. Ik had wel verwacht dat extreemrechts zich zou verzetten tegen de uitspraak: in die kringen gelooft men dat je alles kunt zeggen en schrijven in naam van de vrije meningsuiting. Men vergeet dat er wettelijke grenzen zijn».

Maar intussen is de polarisering zo sterk toegenomen dat extreemrechts alles uitbuit wat tegen hen wordt ondernomen. Facebookgroep verwijderd? We worden monddood gemaakt! De grootscheepse zoektocht naar Jürgen Conings? Alleen maar omdat hij extreemrechts is! Voorpost veroordeeld? We mogen niets meer zeggen! En meestal volgt daarop: terwijl de migranten alles mogen. Die boodschappen spreken steeds meer mensen aan.»

 

BLOEMEN VOOR SS


HUMO Voorpost is al bijna een halve eeuw actief, maar intussen hebben nieuwe groepen, zoals Schild & Vrienden, zich op de voorgrond gewerkt.

Ponsaers «Extreemrechts is lange tijd gedomineerd door traditionele Vlaamse organisaties zoals Voorpost of de Nationalistische Studentenvereniging (NSV). Maar vandaag zie je een heel aantal kleine splintergroepen, zoals Schild & Vrienden rondDries Van Langenhove, of de aanhangers vanCarrera Neefs, de ex-Vlaams Belangster die vorig jaar bloemen op het graf van een SS’er heeft gelegd. De tijd dat georganiseerde groepen de extreemrechtse scene domineerden, is voorbij. Je hebt nu groeperingen als de Autonome Nationalisten, of Right Wing Resistance Vlaanderen, waarvan een lid twee jaar geleden de Hitlergroet bracht in het Fort van Breendonk, het Vlaams Legioen met Emmanuel M., en de Vlaamse Klauwaards.»


HUMO Is er meer bekend over die groeperingen?

Ponsaers «Het zijn schimmige bewegingen die op sociale media vaak enkele honderden volgers hebben. Sommigen zijn lid van meerdere groepen, anderen werken alleen samen tijdens acties of betogingen. Dat maakt het voor de overheid veel moeilijker om ze op te volgen. Maar het is geen groot complot, er is geen vooropgezet plan». Die schimmigheid zie je ook in hun contacten met Vlaams Belang. Ze zijn er zeker, maar je kunt ze niet aantonen. VB zegt afstand te houden, maar organiseerde in september vorig jaar wel de betoging tegen de nieuwe Vivaldi-regering, waar ook leden van die splintergroepen aanwezig waren. Emmanuel M. reed er trouwens rond met zijn pick-uptruck met nazisymbolen.»


HUMO Wat is er zo nieuw aan die groepen?

Ponsaers «Ze zijn erg handig in het verdraaien van gebeurtenissen in een bepaald discours, en ze kunnen in een mum van tijd mensen mobiliseren. Dat hoeven niet eens leden te zijn, het kunnen ook geïnteresseerden zijn, zoals we nu zien in de zaak-Jürgen Conings. Extreemrechts zet steunacties op en veel gewone mannen en vrouwen sluiten zich daarbij aan omdat ze vinden dat Conings onrecht wordt aangedaan. In de steunbetoging waarin Carrera Neefs rondliep met het bord ‘Jürgens Life Matters’, liepen niet alleen extreemrechtse figuren mee. En tijdens die acties komen mensen met elkaar in contact die elkaar anders misschien nooit zouden ontmoeten.»


HUMO In uw boek ‘Haatzaaiers’ schrijft u over een strategie die al jaren wordt gevolgd.

Ponsaers «Ja, het is duidelijk die van La Nouvelle Droite, de nieuwrechtse stroming die in de jaren 60 in Parijs is ontstaan en later in heel Europa aanhangers kreeg. Die beweging wilde bewust buiten de politiek blijven en het extreemrechtse gedachtegoed op een andere manier in de samenleving aan invloed doen winnen. Adepten willen de weerstand tegen extreemrechts wegnemen door er het nieuwe normaal van te maken.»


HUMO Wie zit er achter La Nouvelle Droite?

Ponsaers «Mensen als de filosoofAlain de Benoisten de historicusDominique Venner. Zij komen uit de extreemrechtse studentenbeweging in Parijs, de tegenpool van de mei 68’ers. Eigenlijk waren het gewoon knokploegen, maar op een bepaald moment zijn ze gestopt met hun acties en hebben ze zich proberen te ontdoen van dat imago van straatvechters, onder andere met een glossy tijdschrift. De Benoist en Venner wilden niet meer politiek actief zijn, maar boven de politiek staan. Voortaan moest ook niet meer worden gedacht in termen van wat behoorlijk of onbehoorlijk was. Neen, alles moet aan bod komen en je moet alles kunnen uitspreken. Hoor je de gelijkenis met het huidige discours van identitair rechts in België? Dat is wat Dries Van Langenhove en consorten verkondigen.»


HUMO Hoe willen ze het extreemrechtse gedachtegoed aanvaardbaar maken voor de samenleving?

Ponsaers «Door denktanks op te richten, te infiltreren in de media en volop aanwezig te zijn op sociale media. Het zijn eigenlijk ordinaire infiltratietechnieken, waarbij vooral niet-gewelddadige influencers van extreemrechts worden ingezet. En telkens schermen ze met termen als de schending van het recht op de vrije meningsuiting of het recht op vereniging.»


HUMO In uw boek schrijft u dat vooral Dries Van Langenhove zich opwerpt als een trouwe aanhanger van La Nouvelle Droite.

Ponsaers «Hij nam in 2016, samen met andere leden van de studentenbeweging KVHV, deel aan de zomeruniversiteit van Génération Identitaire (GI), een Franse jongerenbeweging die is ontstaan in de schoot van La Nouvelle Droite. Die beweging is onlangs verboden in Frankrijk. Maar Van Langenhove heeft er wel geleerd hoe hij jongeren kan mobiliseren en hen weerbaarheidstechnieken kan bijbrengen. Ze moeten leren ‘hun plaats in de samenleving op te eisen’. Daarnaast waren er lessen in geschiedenis, ideologie, zelfverdediging en vechtsporten. Die contacten heeft Van Langenhove goed onderhouden. Hij heeft enkele maanden geleden trouwens een boete moeten betalen omdat hij naar Frankrijk was gereisd om er deel te nemen aan een betoging van GI.»


RANZIGE PRAAT


HUMO Is het nieuw rechts gelukt om te infiltreren?

Ponsaers «Tot op een bepaalde hoogte. Ze debatteren vooral in besloten kring met gelijkgestemden. De grote vijand zijn natuurlijk de mainstreammedia. Daarom maken ze liever gebruik van hun eigen mediakanalen, zoals ReactNieuws, ’t Scheldt of Sceptr, dat nu Pal NWS heet. Ze voeren Alain de Benoist vaak op. Die interviews zien er heel degelijk uit, maar eigenlijk wordt er telkens naar dezelfde mensen verwezen en worden alleen hun eigen waarheden verdedigd. Dries Van Langenhove doet dat ook elke dag met zijn mediakanaal. Onlangs had hij een interview metJean-Marie Dedecker, dat werd aangekondigd als het gesprek waarin hij eindelijk zou mogen uitleggen waar hij voor staat. Want, zo luidde het, in de mainstreammedia komt hij nooit aan bod. Dat Dedecker elke week een opiniestuk schrijft voor de website van Knack, wordt er niet bij verteld. De mensen geloven dat en kijken dan naar een lang, voorgekauwd en onkritisch interview met hem. Zo krijgen ze gewone mensen mee, die dan voor Vlaams Belang stemmen. We mogen dat niet onderschatten.»


HUMO Wat wordt er nog gezegd in die media?

Ponsaers «Het gaat vaak om rauw racisme en fake news. Ik schrik daar soms van. Het riedeltje dat in Europa een omvolking plaatsvindt, kennen we intussen, en dat onze cultuur teloorgaat. Maar de onfatsoenlijke, ranzige praat is erg stuitend. Merkwaardig is dat ze een nostalgie koesteren naar iets wat nooit heeft bestaan. Voor La Nouvelle Droite zijn de traditionele waarden van onze samenleving in Europa heidens, en nieuw rechts in Vlaanderen buigt dat om naar het rooms-katholicisme, waar de KVHV de oorsprong van onze waarden situeert.»


HUMO Leidt dat niet tot discussies binnen de rechtse beweging?

Ponsaers «Die tegenstellingen zien ze gemakshalve over het hoofd. Er zijn nog wel andere contradicties, hoor. Zo hoor je mensen met Keltische runentattoos over exorcisme spreken.»


HUMO Zijn die groeperingen nog meer geradicaliseerd door de lockdowns?

Ponsaers «Niet in het begin, maar wel sinds de Vivaldi-regering aan de macht is. Voordien waren er kleine acties, zoals die in Puurs. Maar sinds de nieuwe regering is het hek van de dam. De slogan ‘Niet mijn regering’ van Vlaams Belang werd een groot succes. De virologen en de overheid zien ze als twee handen op één buik en ze worden voorgesteld als onderdrukkers die dicteren wat mensen moeten denken, doen en zeggen. Plots was er een zichtbare vijand tegen wie ze zich konden verzetten.»


HUMO Wat moet er volgens u gedaan worden om die radicalisering in coronatijden te stoppen?

Ponsaers «We mogen ons zeker niet op het strijdtoneel van extreemrechts begeven en op hun provocaties ingaan. We moeten niet proberen fake news en complottheorieën te ontkrachten. Dat debat verlies je altijd: alles wat je zegt, recupereren ze voor hun eigen discours.»


HUMO Moeten we dan met hen praten, om te weten wat gevoelig ligt?

Ponsaers «Dat weten we intussen wel, hoor. De mensen hebben het voorbije jaar afgezien door het coronabeleid, er is veel sociaal leed veroorzaakt. En ons armoedebeleid, dat een sterk wapen zou kunnen zijn om extreemrechts in te dammen, is lamentabel.»


HUMO Wat kunnen we dan wel doen?

Ponsaers «Je kunt aantonen dat het vaccinatiebeleid werkt, en daar zwaar de nadruk op leggen. Benadruk dat ziekenhuizen niet meer overspoeld worden, dat de vrijheid lonkt. Daarnet nog zei een vrouw, die eerst een hevige antivaxer was, me dat ze toch graag een vaccin zou krijgen. Was het vaccinnijd? De drang om te reizen? Ik weet het niet, maar je merkt wel dat hoe meer mensen gevaccineerd worden, hoe meer mensen het belang ervan inzien.»


HUMO Maar na corona komt de islam allicht weer op hun agenda te staan.

Ponsaers «Natuurlijk, je moet niet denken dat je extreemrechts zomaar stopt. Wat je nu vooral moet voorkomen, is dat nietsvermoedende burgers in dat kamp belanden. Je moet een tegenverhaal uitwerken en duidelijk maken dat niet Vlaams Belang het goed voorheeft met de gewone man of vrouw, maar wel de overheid. Dan heb je wel in de eerste plaats een degelijk armoedebeleid nodig.»


Paul Ponsaers, ‘Haatzaaiers – Extreemrechtse radicalisering’, Gompel & Svacina

Bestel hier